Профессор Малкандуланы Ахматны жашы Юсуф хапар айтады

Бизни бюгюннгю ушакъ нёгерибиз органикалы химия эм бийик молекуляр соединенияларыны кафедрасыны профессору, Россейни бийик билимини сыйлы ишчиси, Къабарты-Малкъарны илмуларыны сыйлы келечиси, профессор   Малкандуланы Ахматны жашы Юсуфду.

Юсуф кеси да бизни алчы университетибизни бошагъанды. Аспирантураны уа Менделеев атлы университетде тауусханды. Анда кандидатлыкъ ишин жазып къоруулагъанды. Ызы бла докторонтурада окъуп, атлары айтылгъан алимле Микитаевни бла Топчиевни башчылыкъларында докторлукъ диссертациясын жазгъанды. Университетни бизнес-инкубаторунда директор болуп ишлегенди, инновациялы ишле жаны бла проректору болуп. Ол заманны ичинде эки докторну, ала атлары белгили Светлана Хаширова  бла Бегийланы Мадинады, жети илмуланы кандидатын хазырлагъанды.

Юсуф илму иш бла да тири кюрешеди. Беш монографиясы, юч жюз бла жарым илму иши басмаланнгандыла. Илму фондланы  конкурсларында онбеш грантын жарашдыргъанды. Аны докладларына Испанияда, Германияда, Мексикада да сейир этип тынгылагъандыла.

Юсуфну айтханына кёре, химия илмуланы  энчи алгъанда, аны аспиранты, кандидат илмуну къоруулагъандан сора Норвегияда, Ослону университетинде ишлеп турады,  тенги КъМКъУ-ну бошап, кандидат эм доктор илмуну къоруулап Мексикада унивеситетде профессор болуп  ауукъ заманны уруннганды.

«Бизни студентле химия билим алып, Египетде, Италияда, Иорданияда ишлеп турадыла», – дейди Малкъонду улу. Бизни химия эм биология институтну юсюнден айтсакъ, бусагъатда биз студентлени «Химия», «Химия технология», «Биология» эм «География» билимни усталарын (специалистлерин) хазырлайбыз. Аланы практикалары эм артда ишлерик жерлери кенгди.  Сёз ючюн: «Терекалмаз» (Терек шахар),  «Гидрометаллург» (Нальчик шахар), «Жако» кондитер фабрика, Къабарты-Малкарны Ич ишлерини министерствосу, «Овощи Юга»- къыбла жаныны кегет жемишлери  агропромышленность  комплекси, Республиканы билим берген школлары.

Сёз ючюн, бизни кафедра студентлени энчи «Химия технологиягъа» хазырлайды. Аны направлениясы (бусагъатда профиль дейдиле): полимерледен адам хайырланырча эм эл мюлкде бир затха жарарча тинтиу ишлени етдюребиз. Ол билим студентлеге «химик-технолог» усталыкъны алыргъа онг береди,бюгюнлюкде уа бу усталыкъ къыралыбызны къыбла жанында бек керекли эм суралгъан усталыкъгъа саналады, – деп чертгенди Юсуф.

Профессор ангылатханыча, производстволу технологияла кёп тюрлю отрасльледе хайырланыладыла – фармацевтикада, аш-азыкъ производствода, темири болгъан затланы жарашдырыуда, пластмасс этгенде. Башхача айтханда, округубузну регионларында кенг онгла болгъан предприятиялада. Ала уа Невиномысск, Буденновск, Бештау эм башха шахарладыла. Тыш къыраллы тиллени билселе уа, онгла андан да кёп боладыла. Бюгюнлюк жашауубузда уллу эсни тыш къыраллы продукцияны кесибизникине алышындырыуну эсге алсакъ, иш бла жалчытыу мадарла да игидиле дерге керекди. Аны бла бирге уа студентлерибизге практика ётерча жерле да кёпдюле. Аланы санында «Кавказкабель», «Строймаш», «Севкаврентген-Д», «Нитроник», «НПК Сигма», «Нальчик сладость», «Александровский двор» бла «Симба»  кондитер фабрикала, халыуа заводу эм башхаладыла.

– Химия бла биология институтну педагог коллективи.

Институтну тёрт кафедрасы барды. Алада ишлеген преподавательлик къауумуну бийик фахмулукълары бла бийик илму атлары болгъанларын айтырчады. Ол санда илмуланы докторлары, доцентле, илмуланы сыйлы ишчилери. Аланы ол билимлери студентлеге хайырлы болурча уа, университет окъутууну бийик терге чыгъарыргъа ал бурады. Бизде бек тынгылы илму-инновациялы, башламчылыкъ инфраструктура къуралыпды, алада тогъуз илму ишле жаны бла кюреширча, он беш илму тинтиу лаборатория, илму арала ишлейдиле, генетика бла селекциялы ара, полимерле бла композитле, материалланы рентген диагностикалары, биофизика бла нейроинформатикалы процессле, прогрессив материаллланы бла аддитив технологияланы арасы.

 Химия жаны бла университетибизде кандидат эм докторлукъ диссертацияланы къоруулаугъа битеу керекли онгла бардыла. Алай бла бизни университетге келип биринчи курсха кирип, башха регионлагъа чыгъа турмай магистратураны, аспирантураны бла докторантураны битеу урумларындан ётюп, илмуланы доктору бла профессор атланы алыргъа боллукъду.  Бюгюнлюкде сез ючюн, «полимер химия» деген жаны бла битеу онгла къуралгъандыла. Институтну илму иши не заманда да къыралыбызны бла республикабызны кёп жарсыуларын тамамларгъа онг береди. Энчи чертгенде, тыш къыраллы продукцияны азайтыугъа эм нартюх тирликни иги этерге бла бийик сортларын чыгъарыугъа бурулгъан технологияланы разработкалары жанына тынгылы ишле этиледиле.  Адамны жыл саны бла келген эм ол жыллары бла байламлы башха аурууланы ачыкълагъан ДНК маркерлени ачыкълауну ишлери бардырыладыла, вольфрам карбидни порошогун илму жаны бла тинтиу аны конструкциялы бла функционал керамикагъа хайырланыу ишлени чертирге керекди.  Сууланы тазалагъан жангы мадарла, жангы полимер композитле, къаты конструкциялы материалла эм кёп башхала … къайсы бирин айтхын.

         Подготовила:  Мадина Токмакова  (ведущий программ радио КБР)